مقالات

شهر اصفهان در دوره های مختلف تاریخی

اصفهان، یکی از کهن ترین شهرهای ایران است که از دیرزمان تا حال هنوز به زندگی خود ادامه می دهد    .
گیرشمن به هنگام پرداختن به چگونگی شکل گیری «تمدن مادها» چنین می گویید «شاخه ای از مادها در اصفهان گسترش یافتند و در آنجا عیلامی ها آنها را از پیشروی باز داشتند.» از این نکته چنین برداشت می شود که مادها و عیلامی ها هر دو حدود 700 سال پیش از میلاد به اصفهان رسیده بودند  .
این شهر در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا قرار دارد و پیرامون آن را کویرها و نیمه کویرها احاطه کرده است.
عامل مهمی که باعث رونق و رشد اصفهان گردیده زاینده رود است که پرآبترین رودخانه داخلی ایران می باشد و عامل دیگر توسعه اصفهان موقعیت جغرافیایی آنست. میان راه مراکز بزرگ بازرگانی قدیم یعنی دمشق و حلب در باختر و سمرقند و بخارا در مشرق و همچنین موقعیت مرکزی آن در خاک ایران باعث گردید تا پایتخت دو سلسله نیرومند سلجوقی و صفوی قرار گیرد.
اصفهان در دوره هخامنشیان بنام گابا یا گی شناخته شده است و پاراتیکا که آنرا فریدن امروزی می دانند از نواحی مشهور و معمور آن بوده است. و در عهد اشکانیان که حکومت ایران ملوک الطوایفی بوده و هر یک از قسمت های مهم و وسیع آن حکمرانی که لقب شاه داشته فرمانروائی می کرده اصفهان هم قلمرو یکی از پادشاهان جزء یا ساتراپ بوده است. پس از روی کارآمدن اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانی آخرین پادشاه اشکانی (اردوان) از مدائن به سمت اصفهان متوجه شده و در حوالی این شهر ساتراپ آن شادشاهپور را مقتول ساخته و اصفهان را متصرف شده است.

شهر اصفهان در قرون اولیه اسلامی از دو قسمت جی و یهودیه تشکیل می شده. جی قسمت شرقی تر اصفهان بوده و شامل شهرستان امروز تا حدود محلات قدیمی خواجو و ترواسکان و پای قلعه و کران بوده و قسمت دیگری که خیابان هاتف امروز تا فلکه شکرشکن تا دروازه طوقچی محور آن محسوب می شود و همچنین جوباره یعنی قسمت یهودی نشین اصفهان بنام یهودیه شهرت داشته است.
جی که در خاور واقع شده، شهرستانه هم نامیده می شود باروئی با صد برج داشت اما یهودیه از لحاظ وسعت دو برابر جی بوده و بدین جهت یهودیه نام داشت که در زمان بخت النصر (562 تا 505 قبل از میلاد) یهودیان را از بابل کوچ داده و در این مکان ساکن کرده بودند. یهودیه از حیث وسعت با همدان همسری می کند و بلکه بزرگترین شهرهای ایالت جبال است. اصفهان یک مرکز تجاری بوده و از آنجا پارچه های ابریشمی و پارچه های نخی به مقادیر زیاد صادر می گردید. زعفران و اقسام میوه ها در نواحی آن که وسیعترین و پر آب ترین نقشه ایالت جبال بوده بعمل می آمد مقدسی می گوید: چون بخت النصر یهودیان را از بیت المقدس کوچانیده، آنها شهری که به سرزمین خودشان همانند باشد، غیر از اصفهان نیافتند و در آنجا فرود آمدند و بعضی همه گفته اند که شوشاندخت (سوسن) همسر یزدگرد اول ساسانی (339-420/) که خود یهودی مذهب بوده این شهر را برای سکونت یهودیان بنا نهاده است.